Przez wiele lat panował powszechny pogląd, że poważne choroby psychiczne są nieuleczalne, co skłaniało do bierności i działania zachowawczego w działaniu terapeutycznym. Stosowane leczenie farmakologiczne przynosiło wiele działań niepożądanych, było mało skuteczne, co powodowało, że tracono nadzieję na poprawę funkcjonowania osób chorych psychicznie, a tym samym na możliwość ich powrotu do życia społeczno-zawodowego. Choroby psychiczne od zawsze wzbudzały lęk, niepokój, a osoby chorujące stawały się ofiarami napiętnowania przez resztę społeczeństwa.
Szczególnie niekorzystnie kojarzyła się schizofrenia, a rozpoznanie jej wiązało się z natychmiastowym wykluczeniem społecznym w związku z zauważalną odmiennością osób chorujących, niekorzystnym przebiegiem choroby oraz licznymi działaniami niepożądanymi farmakoterapii. Rozpoznanie schizofrenii wiązało się z wyrokiem oraz oznaczało natychmiastową degradację psychiczną, gwałtowne zachowania, a to z kolei usprawiedliwiało działania otoczenia zmierzające do wykluczenia osób chorych na schizofrenię ze społeczeństwa.
https://www.istockphoto.com/pl/
Niestety, pomimo znacznych zmian w podejściu do schizofrenii, rozwoju farmakoterapii, stopień stygmatyzacji osób ciepiących nie zmienia się, a nawet rośnie, to z kolei prowadzi do wykluczenia społecznego osób chorujących. Wykluczenie społeczne może obejmować wiele sfer życia jednostek. Do jego podstawowych wymiarów można zaliczyć:
- wykluczenie z aktywności zawodowej prowadzące do bezrobocia;
- wykluczenie z konsumpcji prowadzące do niedostatku i ubóstwa;
- wykluczenie ze społeczności normalnych prowadzące do osamotnienia i izolacji;
- wykluczenie z mechanizmów wpływu i władzy, czyli marginalizacja kulturowo-społeczna.
Wzajemne powiązania powodują, że wykluczenie w jednym wymiarze z łatwością prowadzi do wykluczenia w innym wymiarze. W społeczeństwie polskim bardzo powszechne jest postrzeganie osoby z zaburzeniami tylko w kontekście jej choroby. Indywidualne cechy niemal znikają z pola widzenia. Na pierwszym planie pojawia się choroba psychiczna, które definiuje osobę, najczęściej w pejoratywnym sensie, budzącym lęk i niepewność, co wzmacnia negatywny stereotyp.
Stygmatyzacja jest procesem reakcji społecznej, identyfikacji i naznaczania. W procesie tym dochodzi do zredukowania całej osobowości, wszystkich cech człowieka do jednego wymiaru, do jednej głównej cechy, która ma związek ze stygmatem. Na zjawisko stygmatyzacji składają się takie elementy jak:
- etykietowanie – nadawanie ogólnych etykiet, stanowi ono proces definiowania siebie i świata, pociąga za sobą zniekształcenia myślenia,
- stereotypizacja – powiązanie różnic społecznych ze stereotypami,
- oddzielenie „nas” od „nich” na podstawie utworzonych stereotypów – zwiększenie dystansu społecznego,
- utrata statusu społecznego i dyskryminacja.
W zdrowieniu ważną rolę odgrywa zaangażowanie chorego w kontrolę nad swoim życiem oraz aktywne przeciwstawianie się stygmatyzacji. W procesie umacniania chory może być sam dla siebie oparciem. Niestety pacjenci często myślą o swoich chorobach stereotypowo. Sami wychowują się w społeczeństwie negatywnie nastawionym do osób chorych psychicznie. W związku z tym kiedy zaczynają chorować, odnoszą do siebie negatywne postawy, ulegając autostygmatyzacji. Dlatego tak istotne jest wychowywanie oraz kształtowanie w środowisku społecznym postaw otwartych i życzliwych wobec osób chorych psychicznie.
Autostygmatyzacja to złożony i samonapędzający się proces, który wpływa na rozwój niekorzystnych mechanizmów obronnych. Pacjenci akceptują dyskryminujące postawy społeczne, co jeszcze bardziej obniża ich samoocenę. Prowadzi to do unikania wyzwań, tj. podjęcie nauki w szkole, staranie się o pracę. Najbardziej niepokojące konsekwencje samonapiętnowania są widoczne w przypadku młodych osób po pierwszym epizodzie psychotycznym. Będąc na początku swojej walki o powrót do zdrowia ulegają negatywnym stereotypom zamiast utwierdzać się w nadziei oraz stymulować proces umacniania.
https://www.istockphoto.com/pl/
Często zdarza się tak, że osoba chorująca psychicznie doświadcza radykalnego osamotnienia. Zostają przy niej najczęściej tylko nieliczni bliscy, którzy ją wspierają. Bliscy chorego też często stają się ofiarami stygmatyzacji. Często nowa sytuacja jest dla nich dramatyczna i mają problem z odnalezieniem się w niej. Spada na nich duża odpowiedzialność za potrzeby chorego: zapewnienie mieszkania, opieki, wyżywienia, środków do życia. Nie mając wiedzy na temat procesu chorobowego, mogą mieć trudności ze zrozumieniem niektórych zachowań. W związku z tym może budzić się w nich silne poczucie lęku, frustracji, wstydu i bezradności.
Długoterminowa opieka nad osobą chorującą psychicznie często może skutkować rozwojem zaburzeń lękowych i depresyjnych u członków rodziny. Samo zrozumienie istoty choroby nie łagodzi negatywnych skutków stygmatyzacji i nie pomaga zaakceptować zaistniałej sytuacji. Poczucie winy i wstydu powoduje, że rodzina często izoluje się społecznie i nie szuka wsparcia na zewnątrz. W konsekwencji osamotnienie i izolacja rodzin osób chorujących psychicznie, brak wsparcia w każdym wymiarze powoduje, że rodzina nie jest najczęściej wystarczającym oparciem dla chorego.
Izolacja i podtrzymywanie dystansu społecznego wobec osób chorych psychicznie przyczynia się często do ich autostygmatyzacji. Zaniżają oni swoją samoocenę i tracą nadzieję na zdrowienie i powrót do życia społeczno-zawodowego. Osoba chora psychicznie, oprócz leczenia farmakologicznego, powinna otrzymać wsparcie emocjonalne, instrumentalne, finansowe, atrybucyjne. W innym wypadku istnieje mała szansa na pełny powrót do społeczeństwa. Zaraz po sieci społecznej, najważniejszym czynnikiem sprzyjającym zdrowieniu jest zatrudnienie. Wykonywanie właściwej pracy, niezależność finansowa oraz korzystanie z możliwości osobistego rozwoju są niezwykle pomocne w procesie zdrowienia.
W zakładce zdrowie psychiczne - informator zdrowia psychicznego uzyskają Państwo informacje gdzie można szukać wielokierunkowego wsparcia dla osób chorujących psychicznie -> https://www.zdrowemazowsze.mazovia.pl/zdrowie-psychiczne/informator-zdrowia-psychicznego