Poruszając tematykę stresu, istotne jest, aby wspomnieć o pojęciu resilience. Resilience nie ma swojego odpowiednika w języku polskim, natomiast najbliższe temu terminowi wydaje się być pojęcie odporności psychicznej.
Resilience odnosi się do procesów i mechanizmów, które sprzyjają pozytywnemu funkcjonowaniu jednostki pomimo przeciwności losu lub traumatycznych przeżyć, które trwają lub były obecne w przeszłości.
Resilience określana jest również jako zdolność jednostki do „odbijania się od dna”, czyli powrotu do zdrowia psychicznego i stosunkowo dobrego funkcjonowania po przeżyciu silnie stresującego zdarzenia. Ten dynamiczny proces radzenia sobie ze stresem nie jest jednak dany raz na zawsze. Osoba narażona na silny stres spowodowany np. traumatycznym zdarzeniem może dojść do równowagi psychicznej i dobrze funkcjonować w rolach społecznych, a w innych okolicznościach może się poddać przeciwnościom losu i utracić nadzieję na zmianę.
W literaturze funkcjonuje również pojęcie ego-resiliency, które jest rozumiane jako indywidualna właściwość osoby. Odnosi się do zestawu cech osobowości, do których należą: dzielność w pokonywaniu trudności, umiejętność rozwiązywania problemów, zdolność elastycznego przystosowania się do różnych warunków życiowych.
Koncepcja resilience łączy czynniki ryzyka z zasobami w procesie radzenia sobie w sytuacjach trudnych, a także w procesie ochrony zdrowia. Do zasobów zaliczają się: cechy biologiczne, duchowe i psychiczne jednostki; cechy najbliższego otoczenia oraz zasady i normy współżycia społecznego. W uwarunkowaniach odporności psychicznej mają znaczenie takie różnice indywidualne jak: podatność genetyczna, płeć , zdrowie fizyczne, temperament, zdolności poznawcze, inteligencja emocjonalna, poczucie własnej wartości ,samoocena. Z kolei czynnikiem budującym odporność psychiczną związanym z najbliższym otoczeniem jest przede wszystkim bliskość emocjonalna członków rodziny. Dobra relacja z rodzicami, pozytywne postawy rodzicielskie, wsparcie emocjonalne, zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa oraz okazywanie mu zaufania są to czynniki, które odgrywają istotną rolę w kształtowaniu odporności psychicznej dziecka. Do obszaru zasobów środowiska lokalnego zalicza się przede wszystkim: dobry klimat w szkole, wysoki poziom nauczania, przyjazne i bezpieczne sąsiedztwo.
Dobra wiadomość jest taka, że odporność psychiczną można w sobie rozwijać. Osoby odporne psychicznie są zdrowsze, rzadziej doświadczają zaburzeń, stanów lękowych i depresyjnych, uzależnień. Kluczowe będzie w tym wypadku wyksztalcenie odpowiednich cech i nawyków.
Źródło: www.pixabay.com
Zaproponowany przez Petera Clougha i Keitha Earlea model odporności psychicznej opisuje cztery elementy, które determinują indywidualną odporność psychiczną. Do tych elementów należą: kontrola, zaangażowanie, reakcja na wyzwania i pewność siebie.
Źródło: www.pixabay.com
Kontrola czyli poczucie, że sterujemy swoim życiem. Wiąże się ona z naszym poczuciem sprawczości i wpływu na własne życie. Nawet jeśli nie wszystko zależy od nas, to i tak możemy na to zareagować. Dzięki kontroli w trudnych sytuacjach zachowujemy spokój, potrafimy zarządzać swoimi emocjami. Poczucie kontroli dzieli się na dwa wymiary:
- Zarządzanie emocjami – odczuwanie, kontrolowanie, zarzadzanie emocjami. Konstrukt swoje podstawy bierze z inteligencji emocjonalnej.
- Poczucie własnej skuteczności – termin psychologiczny odnoszący się do poczucia, że to, co robimy ma realny wpływ na nasze życie.
Zaangażowanie rozumiane jest jako umiejętność angażowania się w zadania oraz konsekwencja w realizacji celów. Różnimy się między sobą umiejętnością koncentrowania się na celach lub realizowanych zadaniach. Niektórzy łatwo się rozpraszają, nudzą lub skupiają się nowych innych celach, podczas gdy inni są w stanie łatwiej wytrwać w zamierzeniach, nie poddają się, swoje cele doprowadzają do końca. Zaangażowanie dzieli się na :
- Zorientowanie na ukończenie działania – nastawienie na akcję, działanie.
- Zorientowanie na osiąganie celów – wyznaczanie celów oraz konsekwentna ich realizacja.
Kolejny element Modelu 4C to wyzwanie. Ludzie z wysoką odpornością psychiczną częściej postrzegają wyzwania jako szanse, a przeszkody jako chwilowe trudności. Aktywnie poszukują nowych możliwości, są elastyczni i potrafią się dopasować. W przypadku niepowodzeń szybko wstają na nogi i działają dalej, nie wyolbrzymiają ich. Wyzwania można podzielić na:
- Wyjście poza własne możliwości – chęć do robienia rzeczy trudnych i rozwijających zarazem.
- Ciągła nauka i doskonalenie – nastawienie na rozwój, także poprzez pokonywanie wyzwań, postrzeganie ich jako szans rozwojowych.
Pewność siebie to ostatni element Modelu 4C. Osoby z wysokim poziomem poczucia pewności siebie wierzą w sukces zadań, które realizują. Są pewne swoich kompetencji, chętnie biorą na siebie odpowiedzialność oraz mają wysokie poczucie wartości. Osoby o niskiej pewności siebie są zazwyczaj niepewne swoich kwalifikacji, mają także problem z bronieniem swoich racji, łatwo poddają się w stresujących sytuacjach. Często porównują się do innych, nie mają zaufania do swojego sposobu działania. W przypadku pewności siebie można mówić zarówno o wierze w swoje umiejętności, jak i o śmiałości w kontaktach interpersonalnych.
Peter Clough i Doug Strycharczyk twierdzą, że odporność jest dość plastyczną cechą naszej osobowości, a jej poziom w ciągu życia może zarówno rosnąć, jak i maleć. Spadek odporności może być spowodowany przez długotrwały stres, dotkliwe porażki czy zmianę stanu zdrowia i kondycji psychicznej. Z kolei na wzrost odporności duży wpływ ma środowisko, w jakim wyrastamy, oraz postawa rodziców wobec trudnych wydarzeń, z jakimi stykamy się we wczesnym rozwoju.
Szczególnie dzisiaj – kiedy codziennie towarzyszą nam stres i presja – warto wzmacniać swoją odporność psychiczną. Z danych dotyczących kondycji psychicznej naszego społeczeństwa wynika, że dla wielu osób ta presja jest zbyt wielka, przykładowo wskaźnik samobójstw wśród mężczyzn to aż 25 osób na 100 tys., co znacząco przekracza średnią Unii Europejskiej (16 osób). Dramatyczny jest również odsetek samobójstw wśród dzieci. Nieustannie rośnie liczba osób borykających się z problemami psychicznymi i uzależnieniami. Na szczęście coraz więcej zmienia się w kwestii świadomości społecznej dotyczącej zdrowego stylu życia, znaczenia diety oraz aktywności fizycznej. Bardzo istotne jest to, abyśmy dbając o siebie, myśleli nie tylko o swoim ciele, ale zatroszczyli się również o własną psychikę.